Treinen in Tilburg
Treinen van de Staatsspoorwegen (SS, 1863)
- Lijn: Rotterdam (1872) – Moerdijk (1866) – Breda (1863) – Tilburg – Boxtel (1865) – Eindhoven (1866) – Venlo (1867) – Maastricht (1865).
- Lijn: Tilburg – Riel – Alphen – Baarle-Nassau – Grens – Weelde – Turnhout (1867).
- Lijn: Tilburg – Den Bosch (1881, daarvoor via Boxtel).
Op 1 oktober 1863 liep heel Tilburg uit om op het nieuwe station de aankomst van de trein uit Breda te aanschouwen. Deze trein reed over de eerste spoorlijn die door de Staatsspoorwegen in Nederland was gerealiseerd en die de aanzet was voor een groter lijnennet in Zuid-Nederland.
Reeds in 1866 werd bekend dat de hoofdwerkplaatsen van de Staatsspoorwegen te Zwolle en Tilburg gevestigd zouden worden. Reden was onder meer de aanwezigheid van een groot open terrein ten noorden van het station. Terwijl het spoor nu midden door de stad loopt, vormde het destijds de noordgrens van de aaneengesloten stedelijke bebouwing. Straatnamen zoals Noordstraat en Noordhoekstraat, ten zuiden van het spoor en de Nieuwstraat (tegenwoordig Lange Nieuwstraat) langs de noordzijde van de werkplaats verwijzen hiernaar. De Atelierstraat, genoemd naar de werkplaats, vormde de toegang vanuit de woonwijken die aan de noordzijde werden aangelegd voor de arbeiders.
Spoorstation Tilburg Centrum
Spoorwegovergangen
Er waren in Tilburg twee grote spoorwegovergangen:
- Heuvel – Koestraat.
- Gasthuisstraat.
Voetgangersbruggen
Voor beide grote overwegen zijn ijzeren voetgangersbruggen gebouwd. De voetgangers moesten door de stoomwolken lopen. De voetgangersbruggen hebben er gelegen van 1894 tot 1961.
Trein van de Staatsspoorwegen (SS, 1867-1973) met België
- Lijn: Tilburg-Turnhout
In de volksmond is de lijn Tilburg-Turnhout beter bekend als het “Bels Lijntje”. Er was ook een aftakking naar Goirle voor goederentreinen. In 1898 werd het Nederlandse deel eigendom van de Staatsspoorwegen. Omdat de verbinding Parijs-Amsterdam via Turnhout en Tilburg het kortst was, wilde men de lijn later uitbouwen. Reeds in de beginjaren viel het gebruik echter tegen. In 1973 is de lijn opgeheven.
Van 1974 tot 1982 reed de Stichting Stoomtrein Tilburg-Turnhout (SSTT) met toeristische stoomtreinritten van Tilburg tot de grens en terug. Sinds 1990 loopt over het tracé van het Bels Lijntje een fietspad.
Trams in Tilburg
Tram van de Noord-Brabantsche Stoomtramweg-Maatschappij (NBSM, 1880)
- Lijn: Koningshoeven – St. Josephstraat – Heuvel – Staatsspoorstation – Gasthuisstraat (evacuatiestation) – Veldhoven (Wilhelminapark) – Goirkestraat – – Heikant – Lijnsheike – Leharstraat – Loon op Zand – Horst – Besoyen – Waalwijk (1881-1893).
De NBSM is op 4 november 1880 opgericht. De lijn werd op 13 juli 1881 in gebruik genomen. Een enkele reis Tilburg – Besoyen (Waalwijk) kostte 24 cent per persoon.
Werkplaatsen en remises en een kantoor aan het Wilhelminapark. In 1881 Werd de lijn doorgetrokken naar de Heuvel en in 1882 naar Koningshoeven. Personen en goederen. De lijn liep via langs Café ‘Tramstation’ aan het Wilhelminapark. De aanleiding voor het aanleggen van deze lijn was om voor de opkomende textielindustrie in Tilburg een scheepvaartverbinding te realiseren met als haven de Maashaven in Waalwijk. Tilburg had op dat moment zelf nog geen haven. Het Wilhelminakanaal werd immers pas in 1923 in gebruik genomen. Deze maatschappij exploiteerde ook twee stoomboten.
Vroeger was de Vèldhoove een herdgang die zich een stuk verder uitstrekte dan de tegenwoordige Veldhovenring en omgeving. Het Wilhelminapark zoals wij dit nu kennen lag daarin vrij centraal, omdat bijvoorbeeld ook een deel van et Gurke erbij hoorde. Aan een uitloper van het Wilhelminapark, tussen het Smidspad en de Goirkestraat, was vroeger de wagenmakerij van Tiesje Dijkmans en vervolgens de boerderij van Zebregs. Op een gegeven moment kocht de maatschappij die de stoomtramlijn naar Waalwijk wilde aanleggen een stuk grond naast Zebregs om daar een wagenloods op te zetten. Tevens informeerde men of hij, Hendrik (Drikske) Zebregs, er iets voor voelde om een tramhalte voor de deur te krijgen. Zebregs zag er wel brood in en zou daarom bijtijds, in 1880, zijn pand ook geschikt hebben gemaakt als café. In ieder geval wordt hij begin twintigste eeuw vermeld als herbergier.
Door de tegenvallende klandizie ging de NBSM in 1893 failliet. De nieuwe eigenaar, de Nijmeegsche Tramweg-Maatschappij, richtte in 1893 de Stoomtramweg Tilburg-Waalwijk op en verkocht de exploitatie van haar lijnen in 1898 aan de Hollandsche Buurtspoorwegen (HB). De HB ondervond in Tilburg concurrentie van de Zuider Stoomtramweg-Mij (ZSM), die in 1904 een tramlijn Tilburg-Dongen had geopend. Dit was gebeurd op voorwaarde dat de HB in 1908 een terrein bij de ZSM aan de Spoorlaan zou krijgen voor de nieuwe vestiging van haar emplacement.
Tram van de Zuider Stoomtramweg-Maatschappij (ZSM, 1881 en 1904)
- Lijn: Spoorlaan – Veldhoven – Gasthuisstraat (evacuatiestation) – Lange Nieuwstraat – Hasseltse kapel – Dongen – Oosterhout – Breda (geopend in 1881 en 1904, geëxploiteerd tot 1937).
In 1896 projecteerde ZSM een nieuwe lijn van Kaatsheuvel via Dongen naar Tilburg. ZSM begon concurrentie te ondervinden van de Hollandsche Buurtspoorwegen (HB), dat lijnen wilde aanleggen van Dongen naar Waalwijk en Dongen naar Tilburg. Onderzoek raadde ZSM af om een concessie aan te vragen. Toen HB plannen maakte voor een lijn van Waalwijk via Kaatsheuvel naar Dongen besloot ZSM toch de tramlijn Dongen – Tilburg aan te leggen uit vrees voor concurrentie. Eind 1899 werden vergunningen aangevraagd en in 1902 werd de concessie afgegeven. In Tilburg ondervond ZSM problemen van HB, die inmiddels de lijn Waalwijk – Tilburg exploiteerde. Deze weigerde ZSM toegang tot haar spoor te verlenen waardoor het voor ZSM niet mogelijk was om een lucratief eindpunt bij het treinstation van de Staatsspoorwegen in Tilburg te realiseren. ZSM probeerde daardoor een alternatieve route aan te leggen, maar het bestuur van de stad werkte dit tegen.
In 1901 stelde HB zich dan toch bereid om haar spoor te delen met ZSM en ZSM kocht enkele panden langs het spoor om een emplacement aan te leggen. Door de samenwerking tussen de twee stoomtrambedrijven besloot de stad een stuk grond langs het spoor te kopen om een gezamenlijk emplacement voor ZSM en HB aan te leggen.
Tram van de Hollandsche Buurtspoorwegen (HB, 1907)
- Lijn: Spoorlaan – Heuvel – Julianastraat- Piusstraat – Nieuwstraat – Korvelseweg – Goirle – Hilvarenbeek -Esbeek (1907 tot 1934). Met verbinding naar Poppel en Turnhout.
- Lijn: Spoorlaan – Heuvel – Waalwijk.
De tram Spoorlaan – Waalwijk was eigendom van het in 1895 opgerichte Belgische consortium S.A. Vicinaux Hollandais, in Nederland bekend onder de naam Hollandsche Buurtspoorwegen (HB). Dit was de derde werkgever van deze tram, die oorspronkelijk in 1881 door de Noord-Brabantsche Stoomtramweg-Maatschappij in gebruik werd genomen. werkplaatsen, remises en kantoor bevonden zich tot 1908 aan De Veldhoven (Wilhelminapark) en daarna aan de Spoorlaan.
Sinds 1908 had HB een remise naast die van concurrent ZSM aan de spoorlaan.
De Tilburgers maakten vooral gebruik van deze trams om op bedevaart te gaan naar St. Cornelius in Esbeek, die daar werd aangeroepen tegen stuipen en vallende ziekte. Sinds de jaren twintig kregen de trage stoomtrams concurrentie van autobussen en vrachtwagens.
Concurrentie ZSM en HB. Overname door BBA (1934)
- ZSM em HB wilden geen gebruik maken van elkaars tramsporen.
- Beide remises zijn later samengevoegd ten gunste van garages voor de BBA die in 1934 de exploitatie van alle Brabantse stoomtrambedrijven op zich heeft genomen. N.V. Brabantsche Buurtspoorwegen en Autodiensten (BBA).
Opmerkingen
- Er liep in 1910 ook een tramlijn door de Hasseltstraat. In 1908 lagen er nog tramrails in de Goirkestraat. Aan het Wilhelminapark 1 lag wollenstoffenfabriek Thomas de Beer (thans museum De Pont).
- Meer:
- Bronnen: funkystuff.org
- Uitgaand: Regionaal Archief Tilburg (RAT)
- Zoekwoorden: