Hoe diplomatie een nucleaire oorlog tijdens de Cuba-crisis voorkwam (27-10-1962).
Achtergrond en oorzaak van de crisis
In oktober 1962 stond de wereld op de rand van een nucleaire oorlog tijdens de Cuba-crisis, een hoogtepunt van de Koude Oorlog. De spanningen begonnen toen de Verenigde Staten, onder leiding van president John F. Kennedy, ontdekten dat de Sovjet-Unie onder Nikita Chroesjtsjov middellangeafstandsraketten op Cuba had geplaatst. Cuba, geleid door Fidel Castro, zocht bescherming tegen Amerikaanse invallen, zoals de mislukte invasie in de Varkensbaai in 1961. Ook Robert McNamara, de Amerikaanse minister van Defensie, speelde een cruciale rol in de besluitvorming binnen het Witte Huis. De raketten op Cuba vormden een directe bedreiging voor Amerikaanse steden en versterkten het wederzijdse wantrouwen tussen de supermachten.
De escalatie en diplomatieke oplossingen
Om verdere escalatie te voorkomen, kondigde Kennedy een marineblokkade rond Cuba aan, waarbij generaal Maxwell Taylor verantwoordelijk was voor de militaire strategie. Tegelijkertijd onderhandelde de Amerikaanse diplomaat Dean Rusk met Sovjetgezanten zoals Anatoli Dobrynin. De situatie bereikte een kookpunt toen Sovjetschepen de blokkade naderden, maar dankzij geheime diplomatie kwam er een doorbraak. Kennedy’s broer, Robert F. Kennedy, was hierbij essentieel, omdat hij rechtstreeks onderhandelde met Dobrynin. Uiteindelijk stemde Chroesjtsjov in met het verwijderen van de raketten uit Cuba, op voorwaarde dat de VS beloofden Cuba niet binnen te vallen en hun eigen raketten in Turkije te ontmantelen.
Gevolgen en lessen van de crisis
De Cuba-crisis veranderde de loop van de Koude Oorlog en maakte duidelijk hoe gevaarlijk de nucleaire wapenwedloop was. Belangrijke lessen werden geleerd door Kennedy, Chroesjtsjov, en andere betrokkenen, zoals VN-secretaris-generaal U Thant, die een bemiddelende rol had gespeeld. De oprichting van de “rode telefoon” zorgde ervoor dat toekomstige leiders direct konden communiceren om misverstanden te voorkomen. De crisis benadrukte het belang van gedurfde diplomatie en heeft sindsdien als waarschuwing gediend voor de wereld over de gevolgen van geopolitieke rivaliteit en nucleaire dreiging.
Belangrijke data en gebeurtenissen tijdens de Cuba-crisis
- 17 april 1961: Mislukte invasie in de Varkensbaai: door de VS gesteunde Cubaanse ballingen proberen Fidel Castro omver te werpen.
- 14 oktober 1962: Een Amerikaans U-2 spionagevliegtuig ontdekt Sovjet-raketten op Cuba.
- 16 oktober 1962: Begin van de Cuba-crisis: president Kennedy wordt ingelicht en roept het Executive Committee of the National Security Council (ExComm) bijeen.
- 18 oktober 1962: Sovjet-minister van Buitenlandse Zaken Andrei Gromyko verzekert Kennedy dat de wapens op Cuba defensief zijn.
- 22 oktober 1962: Kennedy kondigt via een televisietoespraak een “quarantaine” (blokkade) van Cuba aan en eist verwijdering van de raketten.
- 23 oktober 1962: De Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) steunt de blokkade van Cuba.
- 24 oktober 1962: Sovjetschepen naderen de blokkade maar draaien uiteindelijk om, om confrontatie te vermijden.
- 25 oktober 1962: Een U-2 vliegtuig maakt gedetailleerde foto’s van raketinstallaties in aanbouw op Cuba.
- 26 oktober 1962: Chroesjtsjov stuurt een eerste brief aan Kennedy, waarin hij een vreedzame oplossing voorstelt.
- 27 oktober 1962 (ochtend): Een U-2 wordt neergeschoten boven Cuba, piloot Rudolf Anderson Jr. sterft. Dit verhoogt de spanningen enorm.
- 27 oktober 1962 (middag): Chroesjtsjov stuurt een tweede, strengere brief met aanvullende eisen.
- 27 oktober 1962 (avond): Robert F. Kennedy onderhandelt met Sovjet-ambassadeur Anatoli Dobrynin en biedt een geheim akkoord over raketten in Turkije aan.
- 28 oktober 1962: Chroesjtsjov accepteert het aanbod en beveelt de ontmanteling van de raketten op Cuba.
- 2 november 1962: VN-waarnemers beginnen met het inspecteren van de verwijdering van de raketten.
- 5 november 1962: De eerste Sovjet-raketten en apparatuur worden van Cuba afgevoerd.
- 20 november 1962: De VS beëindigt de quarantaine van Cuba nadat de raketten zijn verwijderd.
- 25 november 1962: Fidel Castro protesteert tegen VN-inspecties op Cubaans grondgebied.
- 7 januari 1963: De VS heft officieel het embargo tegen schepen die Cuba bevoorraden op.
- 30 januari 1963: De eerste hotline tussen Washington en Moskou wordt geïnstalleerd om communicatie te verbeteren.
- 1964: Chroesjtsjov wordt afgezet als Sovjetleider, deels vanwege zijn vermeende zwakte tijdens de crisis.
Deze tijdlijn laat zien hoe snel gebeurtenissen zich tijdens de crisis ontwikkelden en hoe diplomatie uiteindelijk een nucleaire catastrofe voorkwam.
Ilyushin Il-28
De IL-28, een Sovjet-tactische bommenwerper, speelde een rol in de Cubacrisis van 1962. De Sovjet-Unie had IL-28-bommenwerpers naar Cuba gestuurd als onderdeel van hun militaire opbouw op het eiland. Deze vliegtuigen werden beschouwd als een dreiging omdat ze nucleaire wapens konden vervoeren en binnen bereik waren van Amerikaanse doelen.
De Sovjet-Unie had 42 IL-28-bommenwerpers naar Cuba gestuurd. Deze vliegtuigen waren operationeel in staat om kernwapens te dragen en verhoogden de bezorgdheid van de VS, aangezien ze een aanzienlijk deel van de Verenigde Staten binnen hun actieradius konden aanvallen.
Tijdens de onderhandelingen om de crisis op te lossen, eiste de VS dat de IL-28’s ook van Cuba zouden worden verwijderd, samen met de Sovjetraketten (de R-12 en R-14 ballistische raketten). De aanwezigheid van de IL-28’s werd gezien als een blijvende militaire dreiging, zelfs als de raketten zouden worden weggehaald.
Uiteindelijk stemde de Sovjet-Unie ermee in om de IL-28’s uit Cuba te verwijderen. Dit was een van de laatste stappen in de de-escalatie van de crisis. De bommenwerpers werden in november 1962 gedemonteerd en terug naar de Sovjet-Unie gebracht.
Voetnoot
- Trefwoord: Iljoesjin Il-28
- Meer over de IL-28
- Wereldnieuws